Samen de toekomst van de stad creëren (masterscriptie)

De transitie naar een duurzame wereld, een duurzame stad/regio, een duurzame economie is onontkoombaar. Grote maatschappelijke uitdagingen, zoals klimaatverandering, vragen inzet en samenwerking van verschillende partijen en dus ook voor onderwijsinstellingen. Parallel aan de visieontwikkeling, Ambitie2025, van Avans Hogeschool is er een multidisciplinaire samenwerking gestart tussen verschillende Avans Academies. Dit heeft geleid tot een nieuw initiatief, het Urban Living Lab Breda (Avans, 2019).

Urban Living Lab Breda (ULLB) is een levensechte experimenteerruimte waarbinnen wordt geëxperimenteerd, geleerd, getest en gecreëerd om een bijdrage te leveren aan het welzijn van de regio Breda en stedelijke innovatie. ULL wil dit doen door co-creatie met burgers, studenten, bedrijven en overheid in een quadruple helix learning community (QHLC).

Het risico is dat het ULLB de belofte niet gaat waarmaken als er niet serieus aandacht wordt besteed aan procesmatig samenwerken (Kieboom, 2013). Het was daarom belangrijk dat geleerde lessen uit de literatuur en de praktijk onderzocht werden voor verdere ontwikkeling van het ULLB. Avans Hogeschool wil een belangrijke speler worden in succesvolle co-creatie via een QHLC en wil graag weten wat daarvoor nodig is. De doelstelling voor dit onderzoek was te komen tot ontwerprichtlijnen voor het Urban Living Lab Breda aan de hand van stimulerende en belemmerende factoren voor co- creatie in een QHLC. De verkregen inzichten zijn gebruikt bij de ontwikkeling van het ULL. Het onderzoek is relevant voor Avans Hogeschool omdat dit een bijdrage levert aan de concretisering van Ambitie2025.

De centrale onderzoekersvraag van dit onderzoek: Wat stimuleert of belemmert succesvolle co-creatie via een quadruple helix learning community? Het onderzoek bestond uit verschillende kwalitatieve onderzoeksmethoden van verkennend literatuuronderzoek, interviews met vertegenwoordigers van verschillende living labs en/of werkplaatsen en verdiepend literatuuronderzoek tot actieonderzoek via co-creatie workshops met het ULL-Team. Uit het verkennend literatuuronderzoek zijn negen stimulerende/belemmerende factoren naar voren gekomen, die verder zijn gebruikt als basis voor de onderzoekstappen, n.l. waardecreatie, kwaliteit van de dialoog, faciliteiten, locatie, samenwerking met lagen, persoonlijk contact, governance, veranderbereidheid en diversiteit. Deze negen factoren vormen het raamwerk voor succesvolle co-creatie in quadruple helix learning communities, ofwel creëren van nieuwe waarde voor alle spelers in de vorm van een product, dienst of proces.

Uit de interviews bleek dat met name de factoren waardecreatie en governance gezien worden als de sleutel voor co-creatie via een quadruple helix learning community. Goede governance heeft een positieve invloed op de QHLC-benadering en de prestaties hiervan. Governance kan worden georganiseerd op drie niveaus: platformniveau (Strategisch), projectniveau (Tactisch) en uitvoeringsniveau (Operationeel). Met betrekking tot de factor waardecreatie kan worden gezegd dat er voor QHLC-projecten een probleemeigenaar moet zijn voor ieder project. Een vaste fysieke locatie werd ook gezien als belangrijk om co-creatie te stimuleren en persoonlijk contact te versterken. Het hebben van voldoende faciliteiten om een living lab te runnen is voor alle onderzochte living labs een issue, omdat in de praktijk niemand de kosten wil dragen voor de gezamenlijke organisatie. Het advies is om bij het ontwerp de vaste kosten inzichtelijk te maken. De meeste onderzochte livings labs waren productgericht.

Uit het verdiepend literatuuronderzoek bleek dat kwartiermakers/coördinatoren van vitaal belang zijn voor co-creatie op verschillende niveaus binnen de community. Ze bezitten belangrijke vaardigheden om relaties, netwerken en ecosystemen op te bouwen, te onderhouden en om multistakeholder innovatieprocessen uit te voeren (Äyväri & Hossain, 2019). Hiervoor moeten ze wel gefaciliteerd worden. Co-creatie sessies, zoals bijvoorbeeld hackathons, open spaces, dialoogsessies of brainstorming versterken de dialoog over de verschillende belangen van spelers en bevorderen samenwerking tussen verschillende lagen (Värmland County Administrative Board, z.d.). Een QHLC ontwikkelt zich organisch en heeft vooral bij de start mensen nodig die zich vanuit intrinsieke motivatie betrokken voelen.

Het actieonderzoek was vervolgens gericht op het ULL. De resultaten uit de vorige stappen van het onderzoek vormden de basis voor twee co-creatie workshops met ULL-initiatiefnemers en betrokken spelers. Het ULL bevindt zich tussen fase 1, voorbereiding, en fase 2, verkennen. Er was nog geen beeld over governance en waarde creatie. De veranderbereidheid van het kernteam was groot. Het ULL-kernteam werkt al samen op basis van gelijkwaardigheid, is flexibel, geeft ruimte aan alle stemmen en geluiden. De locatie, De Koepel in Breda, is tijdelijk en faciliteiten waren formeel ook nog niet op orde. De belangrijkste resultaten van co-creatie workshop 2 zijn door kwartiermakers opgestelde ontwerprichtlijnen voor succesvolle co-creatie binnen het ULL. Deze vormen de basis voor een ULL-manifest en een value proposition canvas (Osterwalder, 2014), waarbij het manifest wordt gebruikt om gezamenlijke waarde en manier van werken extern te communiceren. De value proposition canvas wordt gebruikt om te achterhalen waarvoor de ‘klant’ het ULL nodig heeft, wat de burger, student, gemeenteambtenaar of ondernemer extra waarde kan opleveren en wat hij/zij als vervelend of nadelig kan ervaren. Het manifest en de value proposition zijn geen onderdeel van dit onderzoek. Vanuit het ULL zijn de ontwerprichtlijnen niet in beton gegoten, maar bieden deze juist ruimte voor de dialoog met andere spelers. Men hanteert binnen het ULL de regel: het is nooit af. Persoonlijk contact wordt gezien als een belangrijke succesfactor voor het ULL.

Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat er geen gouden formule is voor co-creatie in een QHLC. Het raamwerk met de negen factoren is een goed vertrekpunt voor elke community. Governance en waardecreatie zijn de factoren voor succesvolle co-creatie die de meeste aandacht vragen bij ontwikkeling van een QHLC. Succesvolle co-creatie kan leiden naar nieuwe waarde voor alle spelers, mits er een probleemeigenaar, gebruiker en uitvoerders aanwezig zijn (productgericht). Voor procesgerichte co-creatie is het van belang dat er wordt nagedacht over waarde voor alle spelers. Deze waarde hoeft niet uitgedrukt te worden in geld, maar kan ook uitgedrukt worden in maatschappelijke impact.

Dit is de masterscriptie van Marcel Kesselring voor MMI (Master Management & Innovation)