‘Het idee dat het leven zinloos is, biedt ongekende mogelijkheden’

In de serie Mee-Makersverhalen spraken we met Rutger van Eijken, themaregisseur Inclusieve Samenleving & gezondheid Urban Living Lab Breda en docentonderzoeker Social Studies Avans Hogeschool.

Waarom zijn zaken soms zo geregeld dat mensen er juist last van hebben in plaats van profijt? Waarom hebben mensen niet dezelfde kansen in de samenleving? Als journalist en filosoof is Rutger van Eijken altijd nieuwsgierig naar onderliggende oorzaken van dynamieken en processen. Gefascineerd door wat afwijkt van de norm. Wat beschouwen we als normaal en wat gebeurt er aan de grenzen van die glijdende schaal? Die onbevangen verwondering is de basis van alles wat hij doet. Als docent en onderzoeker bij Avans, als mede oprichter van Quiet Breda en als themaregisseur inclusieve samenleving en gezondheid bij Urban Living Lab Breda. 

Nieuwsgierig naar het andere

Rutger: ‘Na mijn studie journalistiek solliciteerde ik bij verschillende landelijke dagbladen, waaronder de Volkskrant. Daar waren toen alleen geen vacatures en daarom ben ik filosofie gaan studeren. Tijdens die studie maakte ik ook kennis met antropologie en psychiatrie. Ik raakte in de ban van de ‘gekke mens’ en schreef mijn scriptie over waanzin. De donkere kant van het leven vond ik intrigerend. Ik besloot om dat te onderzoeken op straat, in contact met dak- en thuislozen. Zo werd ik woonbegeleider en later een soort coach bij een instelling voor maatschappelijke opvang. En ontdekte ik hoe systemen mensen enorm in de weg kunnen zitten. Het draait vooral om de beheersbaarheid voor degenen die de regels bedenken, te weinig om de impact van systemen op het leven van mensen. Daar kon ik me ontzettend druk om maken en nog steeds. Ik kan heel slecht tegen onrecht. Dat activisme zat er bij mij altijd al in, ook in mijn studententijd, toen ik als postbode verschillende reorganisaties meemaakte en zag wat dit deed met mijn collega’s. 

Open mind 

Ik ben voor de liefde naar Brabant verhuisd. Eindhoven om precies te zijn. Als jongen die vooral in de randstad rondhing was die overgang wel heel heftig. Ik had niet het gevoel dat in die stad veel kansen lagen voor sociale innovatie. Voor mij was er te weinig verander potentieel, te weinig ruimte om vrij te denken. Ik vind troost in het besef dat het leven zinloos is, dat geeft namelijk enorm veel mogelijkheden. Hoe donker het ook is, er is altijd wel een lichtpuntje. Als je geen verwachtingen hebt, is alles mogelijk. Mijn moeder zei altijd: het roer kan altijd om. Die overtuiging heb ik nog steeds. Ik kan heel goed oude zekerheden loslaten. Of dat nu om relaties gaat, werk of  materiële zaken. Er gaan altijd wel weer nieuwe deuren open. Met die mindset werd ik ook aangenomen bij Avans. Inmiddels werk ik hier nu 6 jaar en ik ben vrijwel vanaf de start betrokken bij het Urban Living Lab Breda. Wat ik mooi vind om te doen, is verschillende werelden bij elkaar brengen, onverwachte ontmoetingen tot stand brengen. Je thuis voelen in meerdere werelden tegelijk is heel verrijkend. Ik heb vrienden die dakloos zijn en vrienden op de golfclub. Elke samenwerking begint met elkaar leren kennen. Zo heb ik samen met Niels de Beer van het Avans Ondernemers Centrum een roadtrip voor studenten en onderzoekers georganiseerd, waarbij we met verschillende partijen op bezoek gingen bij andere partijen. We hadden contact met mensen van de GGZ, de Stichting Maatschappelijke Opvang en een buurthuis, maar ook van accountantskantoor Price Waterhouse Coopers, met een wijkagent in de Schilderwijk en zelfs iemand een cassaveplantage wilde opzetten in Suriname. We hadden wilde plannen, maar toen gooide Corona roet in het weten. Gelukkig heeft het Urban Living Lab eenzelfde soort ambitie en energie. De vraag is telkens; wat kunnen we van elkaar leren en hoe kunnen we elkaar versterken? Hoe worden we een zorgzame stad en wat is daarvoor nodig? Wat zijn de geluksplekken van Breda? 

Mee-makers mobiliseren 

Samen met onder andere Thebe, verzekeringskantoor VGZ, ContourdeTwern, een onderzoeker van het lectoraat Zorg rond het Levenseinde en studenten van verschillende opleidingen verken ik momenteel hoe we in co-creatie kunnen werken aan compassionate communities. Dat sluit goed aan bij het domein inclusieve samenleving en gezondheid waarvoor ik themaregisseur ben. Wat mij opvalt, is dat er al heel veel initiatieven bestaan om de stad mooier te maken. Dat uit zich in formele en informele initiatieven, zoals het versterken van verbindingen vanuit het stadsprogramma Verbeter Breda. Maar ook de burgerparticipatie initiatieven van Peter van de List en de activiteiten van Quiet Community Breda dragen bij aan het versterken van veerkracht en leefbaarheid. Er wordt soms beweerd dat er vanuit de opleidingen weinig binding met de stad is, maar alleen al vanuit Social Studies zijn er zo’n 36 leergemeenschappen, waarvan 27 in Breda. Waaraan gewerkt moet worden, is vooral de zichtbaarheid en de onderlinge samenhang.

Nu is het moment

Wat mij betreft, blijven we niet langer praten, maar komen we in actie. Laten we het gaan doen. Ik geloof erin dat je juist concrete ervaringen nodig hebt om van te leren, om te onderzoeken wat werkt en zo gaandeweg aanpakken steeds meer te verbeteren. We hebben behoefte aan verhalen van mogelijkheden, persoonlijke verhalen die laten zien hoe je voorbij de belemmeringen met elkaar het verschil kunt maken. We moeten niet blijven hangen bij wat er in de weg zit. Het gaat om de bezieling en de bedoeling. Wat drijft jou en wat wil je voor een ander betekenen? Die vragen kun je iedereen stellen. Een bewoner, een student, een docent of een bestuurder. En als je in de hoek zit waar besluiten worden genomen, hoe betrek je mensen daar dan bij en welke invloed hebben keuzes op hun leefwereld? 

Over de drempel

Uiteindelijk is alles wat we ervaren een verhaal. Het is maar net in welk verhaal we besluiten te geloven. Een goede vriendin van mij komt uit Afghanistan. Ze droeg aanvankelijk geen hoofddoek en besloot dat op een gegeven moment alsnog te doen, met de onderbouwing dat de islam en de bijpassende gebruiken haar tot steun zijn in onzekere tijden. Tegelijkertijd gaf ze aan dat deze symboliek niet gelijk stond aan De waarheid. Ze was in staat om meerdere verhalen naast elkaar te laten bestaan. Ik vind dat mooi. Kiezen in welk verhaal je wilt leven. Elkaar ontmoeten en het delen van verhalen stond natuurlijk ook centraal tijdens Explore the Cultures. In diezelfde lijn wil ik ook mensen in armoede andere werelden laten ervaren. Laten zien dat er naast je eigen werkelijkheid nog meer mogelijk is. Hotel Nassau zet bijvoorbeeld de deur open voor members van de Quiet Community en hetzelfde geldt voor het Chassé theater waar dak- en thuislozen worden uitgenodigd. Op die manier verlagen we drempels en brengen we werelden bij elkaar. We kunnen hier allemaal aan bijdragen. Het vraagt alleen wat lef en vertrouwen.